Sextant de Vèrses
Contràriament a çò que cresiá Louis Aragon, la Fin’Amor non es nascuda en « França », mas en Occitania. Òc-ben, aquela art de viure e de crear a plan envasit l’Euròpa occidentala, sense far patir, umiliar, alienar, renegar, despoderar ni espoliar degun, ni de sa lenga, ni de sa cultura, ni donc de la consciéncia d’el-meteis. Mas non foguèt la França — la tèrra de la lenga francesa — que donèt als Minnesänger, als Fideli d’Amore, als Trouvères puèi, plan mai tard, als romantics ni als subrerealistas de l’Amor Fòl, sas arts de viure e de rimar especificas, mas plan l’Occitania, amb sa sòrre artisticament consubstanciala, la Catalonha — la tèrra de la lenga catalana. Dins lo desanar de 1940, Louis Aragon pensèt recebre « una leiçon de Ribeirac de Peirigòrd », donada per un mèstre de lenga occitana, N’Arnaut Danièl. Capa de dobte : Fin’Amor l’a inspirat, e mai prigondament. Per Ne se convéncer, basta de legir los poèmas qu’a dedicats a Elsa, sa Dòmna. E o constatam tanben, consideradas sas rasigas familialas occitanas, de Provença.
Mas aquò non es la França, ni sa dignitat, ni sa fiertat. Per contra, considerar falsament qu’o es, si-ben qu’es l’orguèlh francés, destructor d’alteritat dins tota sa vanitosa esplendor. Car es plan en realitat a l’Occitania, a son anciana poesia d’òc, que deviá « probablament l’onor de la sa vida », non pas a la França ni a sos palles imitators, los Trouvères de lenga francesa que non an pas res inventat.
Per aquesta rason, Franc Bardòu a volgut repréner la « leiçon de Ribeirac » aquí ont Louis Aragon l’aviá abandonada, per apréner a obrar segon l’art e lo gèni del mèstre, N’Arnaut Danièl, se fasent escolièr d’amor coma el o deguèt far, per beure al mens un pauc a la font que d’el a nosautres encara dardalha d’un beuratge de fòc plan viu. Amar coma el amèt, plan segur. Mas non pas sonque. Se, coma o ditz Jacques Roubaud, « la sextina establís un desòrdre ordonat », lo batèc invisible de l’Èsser ordonat dins lo non-res desordonat del caòs d’aquel mond, a Bardòu li a semblat que convidava a experimentar l’espectaclosa e ipnotica arquitectura de la sextina de Ribeirac, mas dins sa lenga e per sa lenga, aqueste còp.
Èsser e non-res, se mesclant, dins l’espaci e lo temps enclauses d’una creacion, coma dins una gàbia que sonque un sens, per definicion insasible — mas que nos pòt sasir — se’n pòt escapar, malgrat la costrenta fatidica de l’estructura matematica estricta, aquí ben un punt qu’auriá pogut interessar l’extraordinari poèta carcassonés, « lo catar de uèi » En Renat Nelli. Mas non n’anèt aital. Ben al contra, lo mèstre carcassonés çò diguèt del grand davancièr : « Es un poèta « escur ». Mas son trobar clus — tròp formal — non mòstra grandas qualitats d’invencion ni quitament un sens plan prigond de la poësia. » Per aqueste omenatge plan personal, en vèrses aqueste còp, Franc Bardòu causit de mostrar al mèstre Nelli que lo mèstre Danièl se meritava benlèu un pauc mai d’atencion, notadament en rason de la fòrça simbolica e allucinatòria de l’estructura tant originala d’aquela cançon, que plan mai tard sonque après la mòrt de son autor, s’apelariá un jorn sextina e se transmetriá alara coma la fòrma fixa qu’es venguda… Cal dire que’N Renat Nelli cercava en tot vèrs la « poësia obèrta » suls images de l’imaginacion universala, encaminant l’èime del lector cap a l’entendement indicibla de l’inconscient collectiu, objectiu tipicament subrerealista, plan pauc compatibla, a çò que pareis, amb un formalisme tròp estricte.
E Franc Bardòu s’es esforçat, tre l’origina de son caminament en poesia, de seguir menimosament l’objectiu prepausat pel mèstre carcassonés e per son preciós amic, Ferdinand Alquié, mai que tot a partir de 1995.
Totun, a la practica, l’autor a mesurat que l’experiéncia sextiniana, e mai semblèsse « tròp formalista » per l’exploracion subrerealista de l’inconscient, meritava d’èsser viscuda, menada e repetida. Teorizar lo resultat aital obtengut li semblava una escomesa de las mai asardosas, mas la curiositat experimentala s’i es trobada conortada de plan mai d’una suspresa semantica, imaginativa e, de còps, espirituala. Li es aparegut fin finala que tot l’enjòc d’una lectura de sextina poiriá plan èsser de capitar a plaçar l’èime del lector dins un estat un pauc vesin de çò que los mistics pensan aténher, a las Ìndias, dins la practica del mantra. Un mantra es una formula o una pregària corta, mai o mens clara, mai o mens clausa, que son efècte espiritual s’obten en la repetir indefinidament, fins a ne pèrdre complètament lo sens primièr, mas per n’obténer l’efècte semantic segond — un iper-sens ? — indicible, el, mas tangible. Sense pretendre aver capitat d’obténer asseguradament un efècte aital amb de sextinetas umilas, Bardòu nos convida a considerar qu’es sus un caminament aital que lo grand Renat Nelli se seriá benlèu degut engatjar per se sarrar mai del chuc e del muc de las fòrmas tant estrictas e espectaclosas de N’Arnaut Danièl. Qué n’auriá pogut dire de sabent, alara ? Car, al final, qué dire de çò indicible ?
Sul camin orizontal opausant lo sens e lo contra-sens, coma çò just a çò fals, o çò bèl a çò laid, lo mèstre carcassonés se seriá benlèu pogut alara trobar sasit, coma, benlèu vos i trobaretz vosautres-meteisses, tot bèl just a aqueste caireforc qu’es la sextina, sasit per l’autre camin, vertical, lo que religa lo non-sens absurd a l’iper-sens, coma lo non-res a l’Èsser, un iper-sens indicible mas immediat, total, e lèumens experimentable dins nòstres còrs ; un sens desparaulat, que non s’aganta, mas qu’aganta quand o vòl, s’el o vòl, la o lo que vòl. Alara, subretot, non tancar cap ni mai la pus mendra de las sièis pòrtas…
Non manquetz tanpauc de remarcar, sus la cobèrta d’aqueste volume cort mas intens, lo vertiginós cadre, titolat « La danse des prêtresses », signat d’Hélène Rejembeau.
Poèmas estraits del recuèlh
Poèma I
Linda e canda
« Quina serà l’eissida entre lo Scilla de la negacion del mond e lo Caribde de son afirmacion ? »
Carl-Gustav Jung
in Las metamorfòsis de l’anma e sos simbòls
L’aura lisa, l’onda linda
entre’ls calhaus cor clara e, coma ieu, canta.
Tre lo matin, la votz del merle tinda
d’un aire afric, bandat de sa lutz canda,
que’l primièr rai de solelh penh e monda
lo som del fau, que lo jorn sorga e monta.
Amb lo temps suau sorga e monta
lo clus desir de fargar, longa e linda,
tala cançon, que mon còr cava e monda,
fins a mandar, celestiala, sa canta
cap a ma dòmna e tan fosca e tan canda :
per plan qu’ausisca amor mieu coma tinda !
Car mon amor d’alba tinda,
e ben enten sa votz, qu’amb ela monta,
votz de popilha altièra, cauda e canda,
votz de neblum d’una anma saura e linda :
sabètz ja, dòmna, qu’aqueste sonet canta
Jòi vòstre e fe, que lo solelh lo monda.
Tant lo mond pren, daura e monda
qu’amb tala votz, del tresmut, el, ne tinda !
Donc, pas a pas, lo bèl cant mòu sa canta,
baissa ont davala, e puja ont ela monta :
fins al miralh de la flor freula e linda
que lo rasic n’es la niva tan canda.
Tal coma flor, Dòmna canda,
vos alandatz al cant que pasta e monda
l’aura e lo rèc, la tèrra saura e linda.
Tal coma flor, un perfum lèri tinda
al torn de vos, que pel vèrs al cèl monta
tot tresmudant en aur aquesta canta.
Per çò qu’es d’aur tala canta,
la vos darai, pausada en l’aura canda
qu’amb lo jorn nòu e l’amor polsa e monta,
qu’amb lo còr franc e lo còs farga e monda
tan l’blos baisar coma saba que tinda,
qu’amb vos beurai, a la font clusa e linda.
Cant del Cèrç soi, que canta, conta e monda
tot çò d’amor que de còs e còr tinda,
e que d’amor embriaga Dòmna linda.
Poèma IX
Verticala
« Çò diguèt Jèsus : Fòrça son, que se tenon a la pòrta, mas son los solitaris qu’intraràn dins la cambra noviala. »
Anonime gnostic
in Evangèli de Tomàs, 75
« Es per çò que son doás Glèisas : una fugís e perdona, l’autra reten e escarraunha… »
Jacmes Autièr
in Despausicion de Pèire Maurin davant l’inquisitor Jacmes Fornièr, sègle XIV
Quilhat dreit, sol sus l’abisme,
sabi per tu çò que l’ombra nos conta :
a vist cargar las ardadas del Crisme,
dins un crit fer que de la plana monta,
mentre que’l vent apasima ta cara
dins l’aur del ser d’una sabor tan rara.
Pres per una páur plan rara,
ben te caldrà cabussar dins l’abisme,
de fanga e tèrra, enfin, lordar ta cara,
e préner còs — coma l’aucèl m’o conta —
per te quilhar sul grand camin que monta
cap a çò tieu qu’agantan los del Crisme.
Te serà senhal, lo Crisme,
per veire clar dins la lutz plan tròp rara :
quand l’aiga escura entre tos òsses monta,
ben cal saber d’ont t’apèla l’abisme.
Sense mentir, la pèira òrba me conta
cada granissa ont se beurà ta cara.
La pluèja te serà cara,
per escanar lo grand fòc que lo Crisme
aviá botat — coma l’aura m’o conta —
dins ton ostal de la doçor tan rara.
Flama seràs, pujant dreit sus l’abisme
per semenar l’òrt que del cèl remonta.
Mai que mai fòrta, en tu, monta
l’aura del temps, que t’escalprèt la cara
estrementida, al fin fons de l’abisme.
Aquí ben l’as, esbleugissent, lo Crisme,
sa fòrça cèga e tan viva e tan rara
que posa en tu — coma la mar m’o conta.
Coma cant del Cèrç t’o conta,
as de saber l’auristre qu’en tu monta.
va desnudant l’aur de ta polsa rara,
per infinir lo treslús de ta cara
e far tombar las ardadas del Crisme
dins çò mai fons dins l’escur de l’abisme.
Conta i as de páur, per que monte a ta cara
la grand lusor que fa fugir lo Crisme
dins l’onda rara, al finir de l’abisme.
Poèma XI
De la finitud de las causas
« Mas totas las emanacions ilicas de l’Arrogant l’enrodèron, e aquela granda Poténcia de lutz de la cara de leon engoliguèt totas las Poténcias qu’èran en Sofia, purifiquèt sa lutz, l’engoliguèt, e per çò que n’es de sa matèria, pel Caòs foguèt sacada, e venguèt un Arcon de la cara de leon dins lo Caòs, per mitat fòc e per mitat tenèbras (…). Quand donc aquelas causas foguèron complidas, Sofia venguèt febla, grandament… »
Valentin,
in Pistis Sophia
Un sonet a vos me manda
tot endeutat de Jòi coma de pena,
car non se sap s’es santa o diva o puta,
la qu’ami fòrt, quilhat solet sus scèna.
Canti d’amor plan tròp luènh de sa tuta
ailà perduda, al bèl mièg de la landa.
Ni non sabi ont a la landa,
la que d’amor a vos cantar me manda,
ni non m’an dit ont s’amaga sa tuta.
Greva me’n ven e ponhanta la pena :
vau me’n querrent, en selva coma en scèna,
son nom de reina e sa talent de puta.
Ja qu’òm la crei sorna puta,
en un bordèl escondut en la landa,
puèi que son con es donat sonque en scèna
dins lo treslús del desir que comanda ;
d’aiçò me ven gelosiá e grand pena :
car quantes son de’s somniar dins sa tuta ?
Òr sapiatz qu’en tala tuta,
pudís plan fòrt tot con pudent de puta,
e d’aquí mòu tota amarganta pena :
be’m pòt cridar, m’esmarrar per sa landa,
mon gai sonet sense pausa li manda
tot çò d’amor que per vos canti en scèna.
Quand quitarai, ieu, la scèna,
ma dòmna amada aurà daissat la tuta.
E tornarai d’aquí ont Dieu me manda,
sense’m lanhar que siá verge o siá puta.
Farai cremar lo bartàs de la landa
que ja m’estrifa e de dòl e de pena.
Non me farà cap de pena
de la saber botar ma vida en scèna.
Aurà quitat lo desèrt de la landa.
Per m’encontrar, oblidarà la tuta
ont, cada nuèit, totes l’i prenián, puta,
en l’aspre fòc ont l’infèrn vos remanda.
Pena tendretz se tornatz a sa tuta,
en landa negra, non i serà mai puta,
coma sus scèna o vos dire’m demanda.
Se procurar
los recuèlhs
Per comandar, aquò es simple :
Escrivètz dirèctament a TròbaVox, per corrièl, a l’adreiça qu’avètz aicí : troba.vox@wanadoo.fr
Retrobatz las òbras de Franc Bardòu dirèctament suls punts de véndias occitans coma Librairie Occitania (M. J. Thourel), Espaci Occitan dels Aups, La Tuta d’Òc.
