Cosmogonia
« Cosmogonia » es la fruita poëtica d’un escambi espistolari amistós, mas argumentat e pro long, entre lo fisician Andrieu Lanas e lo poèta Franc Bardòu. L’intencion iniciala dels dos autors èra d’alestir un tractat a l’encòp scientific e metafisic que faguèsse lo punt de las coneissenças de uèi, lor permetent de concebre en comun una vision del mond pro rigorosa e actuala, e per una part al mens avesinada de la metafisica de’N Renat Nelli (1906-1982), poèta occitan, intellectual remarcable, especialista de l’erotica dels trobadors e de la metafisica catara.
Mas l’anar de l’inspiracion del poèta e sas produccions regularas l’an empachat de trabalhar pro continuadament a la coredaccion del tractat que, fin finala, lo fisician a signat de sa sola man (« Penser le monde aujourd’hui », Ed. Amazon, 2020). Quand léser d’i obrar ne s’es enfin presentada, Franc Bardòu es tornat al talhièr e, tot reprenent fòrça menimosament lo plan (e los títols successius) del tractat scientific.
S’es esforçat de ne liurar una escriptura poëtica, òbra que li permet, tot a l’encòp, d’acabar son amistós e intellectual pretzfait, mas tanben de presentar sa vision poëtica del mond, de çò uman, de çò temporal e de çò atemporal.
Es aital qu’aqueste recuèlh s’es trobat devesit en 10 capítols, qu’evòcan successivament l’emergéncia de la pensada a çò dels ominides, la falha badanta de la causa en se, las representacions fondamentalas, las fargas cosmicas de la gravitacion, los procèsses constructius de la biologia quantica, l’evolucion de las representacions, la violéncia de çò vivent, las armonias de la Natura, les cresenças e l’espiritualitat, abans de se claure sul fait d’agir dins una fraternitat de çò inacabat, aitant de tèmas a priori pauc propicis al vam poetic. Totun, l’autor es pervengut a i conjugar erotica dels trobadors, vision metafisica gnostica del mond e agait scientific pausat subre aquel mond.
Vertat es que las sciéncias contemporanèas preposan un modèl explicatiu del mond que non recor a la plan ipotetica nocion de Dieu creator e tot-poderós que velhariá sus aquel mond, en tot li procurar una finalitat. Mas es tanben vertat que lo vam poetic de Franc Bardòu gaita aquel meteis mond coma un qu’es absoludament void d’un dieu bon e creator tot-poderós, ja que sa vision es inicialament crestiana, de segur, mas crestiana gnostica. E se tròba qure los gnostics, o « sense-rei » coma los designa lo requist critic literari actual Pacôme Thiellement, non cresián en un dieu creator d’aquel mond, car un mond tant marrit non pòt èsser l’òbra d’un bon principi tot-poderós.
Per eles, coma per René Nelli puèi Franc Bardòu après el, un dieu bon non pòt donc èsser qu’absent del mond, e sense poder de lo cambiar de ges de biais. D’aiçò proven la vision d’un monde sense dieu, void de sens e de finalitat, confrontat a çò absurd, vision que rejonh donc, per exemple, las sciéncias contemporanèas, mas tanben las filosofias d’Arthur Schopenhauer, de Giacomo Leopardi, o encara la, tacita, d’un Emil Cioran venent vièlh en exili.
Sempre seguissent l’eretatge intellectual de’n Renat Nelli, Franc Bardòu lo rejonh tanben sul fait que los Trobadors dels sègles XII et XIII aurián prepausat una via d’acompliment espiritual laïc, sense glèisa, çò qu’auriá convengut al « sense rei » que los evangèlis canonics nos dison Simon-lo-Màger. Totes aquestes rapropchaments son benlèu fòrt pauc legitimes (ja que fòrça anacronics) d’un punt de vista estrictament intellectual, mas los poètas son liures e la poesia lor dona mantes dreits.
Aital, en tot s’apiejant sus las certituds e las incertituds de las sciéncias mai actualas, sus un pragmatisme pessimista per çò que n’es d’aqueste mond, e sus un optimisme resolgut per çò que n’es de l’esperit en defòra de l’espaci-temps, en tot seguissent lo viatic erotic médieval d’òc suggerit per En Renat Nelli, Franc Bardòu perven a conjugar dins los verses d’aqueste recuèlh sa percepcion intellectuella atèa del mond amb sa sensibilitat espirituala e amorosa contribuïssent a sublimar la dolor d’errar dins l’infèrn d’aquela existéncia.
Prefaci
Coma o a tan plan dit Saint-John Perse dins son discors de Stockholm – al moment que i recebèt lo prèmi Nobel de Literatura en 1960 – « Tan luènh que la sciéncia recule sas limitas, e subre tot l’arc espandit d’aquestas termièras, ausirem córrer encara la mauta caçadoira del poèta. » Franc Bardòu es un d’aqueles esperits prigonds que s’es esforçat de s’informar del mond tal coma lo percebèm uèi pel biais de las Sciéncias de la Vida e de la Tèrra. Sa vision neocatara s’inscriu « naturalament » dins aiceste encastre globalament tragic. Mas dins aqueste obratge poëtic, l’autor transcendís aquela realitat d’una faiçon magistralament eterèa. Las sciéncias s’esfòrçan de deschifrar lo mond, lo poèta se daissa anar a lo pensar a l’òrle d’aquelas termièras aital esbossadas.
Aqueste obratge convida lo lector a subrevolar lo mond, pasiblament, cadun a sa manièra dins una complicitat insolita. Insasibla dins sa textura ultima qüantica, la vida que ne resulta a nòstra escala macroscopica a de qué nos pèrdre dins sas aparéncias primièras. Aqueste obratge de Franc Bardòu nos fa tornar a la rason, la de sa filosofia obèrta que rejonh a sa manièra la de l’autor d’aiceste prefaci. La version de son tèxte en occitan nos sembla plan adaptada a la saviesa d’aquesta vision del mond pasiblament tragica.
Es bèl, lo mond vivent ? Un espiritualista d’Occident e d’Orient, François Cheng, respond « òc-ben asseguradament ». Franc Bardòu nos porgís una responsa mai nuançada. A cadun d’i perpensar !
N’Andrieu Lanas | Doctor en sciéncias fisicas | Director de Recèrca emerit al CNRS
Poèmas estraits del recuèlh
Capítol II
La falha badanta de la causa en se
« Efectivament, sembla que tot çò que percebèm de las « entralhas » del mond siá qüantic, e mai, probablament, la quita gravitacion e benlèu ben l’espaci, quitament. Se tròba que, uèi, çò que la fisica nos ditz d’aquelas entralhas, la de çò extremadament petit, es qu’alavetz res non es « separable ». Devesir lo mond en partidas pòt donc far problèma ; efectivament, çò que se passa a aquelas escalas pòt induire – de fial en cordura e en cascada – de fenomèns importants a d’escalas mai grandas, a l’escala macroscopica notadament, la nòstra. »
Andrieu Lanas in Pensar lo mond uèi
Poèma II
Ombra fatidica
— Lo sens e lo mond —
Void espetat de cap en cima,
las candors d’auvaris antics
an distillat lo plomb en aur
dins l’atanòr de lors tempèstas.
Los aucèls magnetics de l’aura
cosmica del primièr trontir
trèvan los esbrigalhs de monds
dins la talent d’i tornar póner.
De cendres de mòrt en vestigis,
abridolant contes e sen,
lo caòs teis son arcolan,
persemenant de fatidic
l’azard del sòm indefinit
fins a far tornar nàisser l’èime.
Capítol III
Las representacions fondamentalas
Poèma « Çò que cal reténer d’aqueste estat dels lòcs, es que tot çò que tòca a la complexitat de las causas de nòstra biosfèra es fragil, e del mai fragil quand tocam al sublime de l’electrodinamica quantica ; gausam o dire : la consciéncia, l’espiritualitat, l’amor (al sens de l’agapê), la fraternitat, la poësia, l’art e la coneissença notadament. »
Andrieu Lanas
in Pensar lo mond uèi
Poèma IV
Amor
— Lo modèl estandard —
Al front dels cèls, braçats de flors vermelhas
te culhirai, candèlas dins l’azur
fasent dançar las freulas certituds
de t’adorar coma qui monta a l’alba.
Per afligir lo non-res que nos saila,
farai de tu l’escalina de flamas
que ditz l’estar dels monds darrièr lo vel,
quand tot s’acaba, al caire dels camins.
Per demorar fòra lo temps canin,
sospir de lutz dins d’astralas tenèbras,
dirai « amor », dirai que n’ès la gràcia.
Sonque l’espandi a córrer fins a tu ;
sonqu’aquel temps per viure de t’amar :
qué mai voler que non tòrne al non-res ?
Capítol VI
L’evolucion de las representacions
« Nòstras cresenças (o nòstras conviccions) se referisson sovent a de representacions tròp simplistas del mond. Aquestas representacions, que sián religiosas o economicas, son potencialament tragicas. Nòstra istòria n’es lamentablament omplida. Un ensenhament digne d’aiceste nom ne deuriá rendre compte sistematicament. Aquestas representacions son efectivament associadas a d’idèas recebudas, que se vòlon justas e prigondas, mas que non rebaton, de ges de biais çò qu’es vertadièrament çò vivent dins son evolucion al dintre de nòstre biosfèra. »
Andrieu Lanasin Pensar lo mond uèi
Poèma I
Asser
— Las representacions simplistas e lors ideologias —
Coma ramèls de flors culhidas pels camins,
las saviesas d’ièr deman seràn passidas,
e los mots son joièls qu’agafan a lors còls
per un temps las ondrar de fruitas tròp maduras.
A pro pena trobada es ma cançon perduda,
e, lo temps de t’amar, ja la vida es passada.
N’agafam de colors al vòl de las irondas
sense n’esperar mai qu’una estona d’aureta.
Lo saber de l’ancian el tanben passirà
dins l’oblit e l’anar de l’èime sempre en rota.
Asser, braces en crotz, ai escotat lo vent.
M’a dit de t’abraçar per far mermar lo dobte
e lo pas malsegur que pausam dins l’escur.
Qué mièlhs poiriá valer, quilhat davant lo tomple ?
Se procurar
los recuèlhs
Per comandar, aquò es simple :
Escrivètz dirèctament a TròbaVox, per corrièl, a l’adreiça qu’avètz aicí : troba.vox@wanadoo.fr
Retrobatz las òbras de Franc Bardòu dirèctament suls punts de véndias occitans coma Librairie Occitania (M. J. Thourel), Espaci Occitan dels Aups, La Tuta d’Òc.
Se procurar
los recuèlhs
Per comandar, aquò es simple :
Escrivètz dirèctament a TròbaVox, per corrièl, a l’adreiça qu’avètz aicí : troba.vox@wanadoo.fr
Retrobatz las òbras de Franc Bardòu dirèctament suls punts de véndias occitans coma Librairie Occitania (M. J. Thourel), Espaci Occitan dels Aups, La Tuta d’Òc.