Lai ont non l’esperavas pas
Tre 1933, Car-Gustav Jung èra menat a constatar dins son assag L’Anma e lo Se – Renaissença e individuacion : « Me soi pogut convéncer a la seguida mercés a mas pròprias recèrcas que de mandalas èran estats dessenhats, pints, talhats dins la pèira o construits de sempre e pertot, plan longtemps abans que mos pacients los descobriguèssen. Aital meteis ai constatat amb satisfaccion, que de mandalas èran vistes en sòmni e dessenhats per de pacients en tractament alprèp de psycoterapeutas que non èran mos escolans. […] Aqueste motiu, efectivament, constituís un dels exemples melhors de l’eficacitat universale dels arquetipes. » Òr, s’òm sèc los prepauses d’aqueste immens explorator de l’inconscient, non pas solament personal, mas tanben collectiu, los arquetipes pareisson coma l’estructura recurrenta, l’esqueleta de la psiquè, de l’anma (que non es ni lo còrs, ni l’esperit).
Franc Bardòu reivindica l’eretatge d’un subrerealisme que se prepausa, plan segur, per definicion, d’explorar l’inconscient coma o voliá André Breton, mas sense exigir d’abandonar la sintaxa, lo ritme ni de la ponctuacion. Son subrerealisme se ven apiejar contras las teorias jungianas mailèu que sus las solas ipotèsis freudianas, segon Bardòu (mas après Jung) tròp restrictivas e reductrises dels fenomèns inconscients. Dins aqueste volume coma dins fòrça mai de sos recuèlhs de poèmas, s’esfòrça d’explorar lo mond dins meteis temps qu’explòra l’inconscient collectiu — amb l’idèa plan poetica e ermetica que « çò dedins es coma çò defòra ». Lo metòde « d’imaginacion activa » preconizada per Jung dins sas practicas terapeuticas, metòde que l’autor dels poèmas sarra, dins sa practica de l’escriptura, de las tecnicas de « l’imaginal » descritas per Henry Corbin, de la postura de « dormèire despertat » teorizada e exemplificada per Gaston Bachelard e de « l’imaginacion universala » descrita per Renat Nelli. Es probablament per aiçò qu’aqueste recuèlh de poèmas, coma d’autres après el, presenta una structure « en mandala » que se remanda a una Weltanschauung, valent a dire a una vision globala del mond (a l’encòp interiora e exteriora), coma o aviá observat C.G. Jung
Per aicesta rason, Lai ont non l’esperavas pas compòrta cinc partidas. La primièra presenta una quaternitat d’opausats dos a dos, e se titola « Elementari », remandant als quatre elements d’Aristòtol. La segonda partida, « De quand lo quite afan deu lèu lèu s’afanar » compta sèt poèmas, directament religats als sèt « mobils » ptolemaïcs, que permeton d’explorar aitant d’umanas passions que los dieus grècs figuravan. La tresena partida, « Acarnassits a se’n nhacar », vesita, ela, los dotze ostals astrologics dits « fixes », çò que suscita dotze poèmas. La quatrena partida, « Per tant qu’o pòscas », evòca una trinitat costumada dels dieus « mobils » exteriors desconeguts del cèl ptolemaïc, mas remandant tanben als solpre, mercuri e sal alquimics, confrontant donc principis feminin e mascle, aitant coma un principi d’equilibre en tres poèmas. Enfin, la cinquena partida « Anceps : d’aquí ont mens, tu l’esperavas », quenon compta qu’un poèma, remanda al centre de l’estructura, figurant l’unitat. Tot aquò valent per la fòrma.
Per çò qu’es del fons del recuèlh, evòca lo mite arquetipe de l’Edat Escura, o Edat de Plomb, que las tradicions de las Índias ancianas disiá Kali Yuga. D’aquí estant, a l’interior de cada poèma d’aqueste volume, òm retròba una estructura duala, remandant, dins dos primièras còblas a una tematica de temps ciclic legendària, in illo tempore, coma l’auriá designat Mircéa Eliade, còblas que s’i venon opausar doas autras, rigorosament similàrias d’un punt de vista metric, mas expausant un constat, generalament ultramodèrne, prigondament pessimista. Aquelas oposicions simetricas son distinguidas per las mencions « rectus » e « inversus » que non van sense remembrar discrètament lo metòde de composicion de còps seguit per Johann-Sebastian Bach, notadament dins son « Art de la Fuga » — e non seriá pas aquí la primièra mencion formala relativa al grand compositor alemand. La tonalitat escura dels poèmas successius ganha en negror dins sa progression a travèrs las esfèras del mandala, fins al revirament final interven subran, e que nos remembra las conviccions espiritualas de l’autor, prigondament marcat per un catarisme fonsudament pessimista per çò que n’es d’aqueste mond, mas invariablament optimista per çò que n’es de l’Esperit.
Coma pel primièr volume de la colleccion Votz de Trobar, aqueste recuèlh de Franc Bardòu es illustrat per de dessenhs de l’autor.
Un prefaci plan davancièr
Al Cèl, li agradèsse qu’ieu non aguèsse pas al torn mieu de viure al mièg dels de la raça cinquena, e que foguèsse ieu mòrt mai lèu, nascut mai tard ! Pr’amor qu’ara se’n ven la raça de ferre. Non quitaràn lo jorn de patir lassièra e misèrias, nimai la nuèit d’èsser consumits per las ànsias rufas que los dieus lor mandaràn. Del mens encara traparàn qualques bens mesclats a sos mals. Mas l’ora se sarra que Zeus avalirà al sieu torn aicesta raça de mortals : serà lo moment qu’i naisseràn amb ja los tempes blancs. Lo paire alara non semblarà pas mai sos filhs, ni los filhs son paire ; l’òste non serà pas mai car al sieu òste, ni l’amic al sieu amic, ni mai lo fraire al sieu fraire, coma o èra estat de passat temps. A sos parents, tanlèu que venguts vièlhs, non lor mostraràn pas que mesprètz ; per se plànher d’eles, s’exprimiràn amb paraulas de las rufassas, los braus ! E non se sauràn pas de témer lo Cèl quitament ! Als vièlhs que los noiriguèron, refusaràn de qué manjar. Cap prètz non s’acordarà mai a la paraula donada, ni a çò just, ni a çò ben : aquò’s al criminal, a l’òme de desmesura qu’anaràn los respèctes ; lo solet dreit serà la fòrça, que l’èime non existirà pas mai. Lo coard assalhirà lo valerós amb paraulas de las tòrtas, qu’apiejarà amb juraments dels falses. A cada pas de l’umanalha s’estacarà la gelosiá, del lengatge amargant, del front asirós, que çò maissant li agrada. Alavètz, quitant per l’Olimpi la tèrra de las rotas largas, amagant sos bèls còrses jos de veles blancs, Èime e Vergonha, en abandonant los òmes, pujaràn cap als Etèrns. E son que demoraràn de tristes patiments als mortals : contra lo mal, non i aurà pas cap recors.
ESIÒDI
Las òbras e los jorns, vs. 174-201
Poèmas estraits del recuèlh
Capítol I
Elementari
Poèma 4
— Rectus —
Èra tèrra de blat, de mèl
Sa sang, de vin, son pel de vent,
Sèrras per far crèisser al trecim
Tot amor de l’Autre e de Tu,
Tèrra mieuna èra, que plan fièra
D’èsser son que çò qu’aviá d’èsser.
Dins sa carn maire semenèri
Lo luminari mai umil
Qu’entre Torah, Coran e Bibla
Grelhava vèrbe d’Origina.
— Inversus —
Fanga aquí m’as, e de poscum,
Fèrre brau d’armas, e de mòrt,
Cotèl lusent de sacrifici,
Pèira rufa, pavat per l’aire,
Rugissent contra las ardadas
De corbasses per las carrièras.
Aquí m’as, calhau rotge sang,
Crida ultima a cara de Mond
Sense esperança ni desir
Que de n’espetar lo folitge.
Capítol II
De quand lo quite afan deu lèu lèu s’afanar
Poèma 6
— Rectus —
Primièr pausèrem sus l’arram
Del tròn celestial un guerrièr
Prèste per se sacrificar
Sus l’altar fisant de son pòble
A cada fernir de l’espasa
Sus l’òrle teune de l’asuèlh.
Puèi de saber, de saber far,
De sen e d’art, e de musica,
L’enrodèrem fins al Trobar,
Fins al quite anar de Paratge !
— Inversus —
E puèi aquí nos i as : lo sègle
Cabussa dins sa majestat.
Lecam lo pè que nos esclafa,
Lo que s’embuca sus l’esquina
D’aqueles que la set, la fam
Ablaca, sense páur ni plors.
Mèstre serà lo que se compta
Mai de dets al pè, a la man
Que d’estelas per la grand capa
D’un cèl que degun non vei mai.
Capítol III
Acarnassits a se’n nhacar
Poèma 9
— Rectus —
De t’amar tant, de t’amar tròp,
Calabrun culminal del mond,
Quitèri, lum a lum, lo jorn
Per dintrar còs e crit, sens paur
Dins lo brandar tot de ta dança,
Qu’i batega lo còr dels tempses.
Sus las estelas que viravan
Te dostèri tot doç, miracle,
Capa del cèl immaculada
Entre lo jaire e lo grasir.
— Inversus —
Brandan las autòs de pel barri,
Brandan los ostals e las paurs.
Per carrièras, bordilhas brandan,
Tra los bramars de las serenas
De polagalha e de nuèits fonsas.
Ton mond, aqueste còp, s’abausa !
Bramatz amb aquelas serenas
Ja qu’al fons dels doats vos negan :
Paurassas demest la paurilha,
Brandaràn quitament las aigas !
Se procurar
los recuèlhs
Per comandar, aquò es simple :
Escrivètz dirèctament a TròbaVox, per corrièl, a l’adreiça qu’avètz aicí : troba.vox@wanadoo.fr
Retrobatz las òbras de Franc Bardòu dirèctament suls punts de véndias occitans coma Librairie Occitania (M. J. Thourel), Espaci Occitan dels Aups, La Tuta d’Òc.
