Perqué ai causit d’escriure en estandard.

Nascut en 1965 d’un paire tolosan e d’una maire carcassonesa que totes dos non me parlavan qu’en francés — lo francés parlat a Tolosa d’aquel temps, amb una escòla qu’o tot s’i fasiá, disiá, escriviá, definissiá e s’identificava tot en francés — me seriá estat fòrça malaisit d’aver « popada la lenga al brèç ». Dos èran de dispausar de la lenga de naissença, lo paire de ma maire, e lo fraire ainat de ma maire. Mas Abèl, lo grand, sa maire èra de Coserans naut, e passava bon temps de son enfança subre aquestas tèrras montanhòlas. L’ainat de sos enfants, es mai que mai pendent la guèrra de 36-45 que passèt fòrça temps dins una bòria, en Bearn. Lo lengadocian teoricament eiretat d’aqueles dos parlants familials èra donc, dos biaisses diferents, penetrats de variantas occitanas ditas « gasconas de las montanhas ».

Quand me soi tornat cap a eles per m’esforçar d’emplegar la lenga en família, me soi lèu mainat que çò que me parlavan non èra ni çò que los occitanistas me disián de « lengadocian tolosan », ni « carcassonés », ni tanpauc de « gascon » d’ont que foguèsse, mas una mena de mescladissa idiotipica de ges de biais referenta. Çò preciós que mestrejavan, totun, èra la fonetica, lo ritme, lo cant, lo ton, en brac, lo contenent de la lenga. Per tot çò mai, pel contengut, lexical e gramatical, me caliá petaçar solet amb de libres… e amb d’occitanistas.

La musa de l’escriptura ja me teniá, abans quitament de n’encontrar ni l’ombra d’un. Quand cabussèri dins l’escriptura, mai que mai poëtica, mos premièrs mèstres foguèron, e de plan luènh, los trobadors. Puèi ne venguèri a legir d’autors contemporanèus, del mieu sègle : Renat Nelli, Max Roqueta, Joan Bodon, Bernat Manciet, Sèrgi Bèc, Marcèla Delpastre, Max-Philippe Delavoët, Ives Roqueta, e los companhs de la revista Òc, Jaumes Privat, Joan-Pèire Tardiu, Felix-Marcèl Castan : cap d’entre eles non escriviá coma los autres, mas al bèl contra, cadun segon son biais. Rai, avián lor rason d’o far : de lor biais, n’avián eretat ! Mas ieu ?

D’aquelas lecturas que cada occitanista me recomandava, posavi de biaisses de dire, d’expressions, de paraulas, de formulacions agradivas, fòrtas, chucosas. E quicòm que semblava una lenga me rajava de la pluma. Abans publicacion, aürosament, personas plan intencionadas e plan valentas, Andrieu Lagarda e Joan-Claudi Sèrras notadament, m’an ajudat a corregir un pauc ma « lenga de reconquista subre lo silenci de la mòrt ». E ne lor gardi una reconeissença definitiva. Mas amb lo sègle XXI m’es arribat sul camin un novèl editor, mai que mai un novèl corrector abans edicion : En Jòrdi Blanc. Per m’editar « L’arbre de mèl » a çò de Vent Terral, aqueste filosòfe, amb la rigor metodologica caracteristica de son especialitat intellectuala, me faguèt far un trabalh de correccion e d’unificacion de l’esriptura que, subre un corpus poëtic, m’es estat un vertadièr suplici, un suplici iniciatic. Per tan competents que sián estats mos primièrs e precioses correctors, èran estats asseguradament plan tròp braves amb ieu. E cal ajustar, per explicar lor « bontat », que totes mos tèxtes d’alara èra menimosanent ritmats e rimats. En Jòrdi Blanc, el, non s’es pas preocupat de gentilesa, ni de rimas, que las aviái alara abandonadas, mas, plan rigorosament, de lenga, e sonque de lenga. Per tan dolenta que ne foguèsse l’experiéncia, foguèt preciosa.

M’èra enfin vengut a l’èime çò que tant me mancava : una lenga de referéncia, fixada, rigorosa, fèrma, definitivament fisabla, una lenga armonizada, coërenta, estricta : es a dire, un estandard, establit mercés a una academia. Car non podiái continuar d’amolonar tèxtes subre tèxtes per far òbra d’autor dins un sabir inversemblable, una mesclanha d’occitan medieval e de lengadociano-gasco-provençalo-lemosin tot penetrat de catalanismes, fruita de mas lecturas multiplas.

Tanplan, quand Felip Carbona, que tant a fait per Lo Gai Saber e per l’occitanisme en general, m’a fait saber que l’Academia Occitana èra obèrta als escrivans e non als sols lingüistas, aquò m’es estat fin finala coma la font frescòta, quand la tròba lo que ven de traversar lo desèrt de la set. Aqui, enfin, lo trabalh « podiá començar ». Dispausariái, d’ara enlà, de l’aplèit e de l’institucion que m’anava permetre, a la seguida de l’esfòrç iniciat mercés a l’exigéncia editoriala de Jòrdi Blanc, de far òbra vertadièrament, mai que simplament d’amolonar tèxtes dins un sabir enrasigat de pertot, e donc, d’enlòc. Aquò non val que per ieu : sense eretatge familial dirècte de la lenga, non aviái que los escambis entre militants occitanistas per me fargar una lenga, e aquò non èra que de bricolatge d’amator. Me caliá l’aplèit professional qu’es a establir l’Academia Occitana. L’estandard non levarà jamai ges de qualitat als parlars eretats, qu’unes privilegiats ne pòdon encara beneficiar. Lo mai clar dels novèls locutors en occitan non eretan que del francés. L’occitan, e mai siá la lenga de l’Amor, es vengut, pels auvaris de l’istòria, una lenga de combat menat contra lo silenci de la mòrt. Per aquesta rason, me sembla de mai en mai necessari de metre a la disposicion de las generacions venentas, una lenga de referéncia, un estandard coma lo que me doni d’emplegar per far òbra, non pas d’aicí ni d’ailà, mas d’Occitania, e adreiçada al mond sencèr. Se la mutliplicitat dels parlars es la respiracion naturala d’una lenga, sa portada universala al davant de totas las autras lengas es l’estandard.

Unes me son ja venguts repropchar qu’una Academia, aquò es un governament que la fonda, e que deu èsser l’emanacion d’un poder oficial, quin que siá. Mas ma nacion, la nacion occitana, non a pas de governament sieu. Ne volguèsse un, se poiriá afortir que foguèsse nacionalista. Mas del poder, non ne vòli. De l’estat, mens encara. Per amor que soi libertari — çò que non engatja que ieu, e que deuriá demorar clarament anecdotic. Mas aquò fa que l’argument en question me sembla ridicul. S’Occitania non pòt aver un estat a ela, e ela soleta, aquò significariá que non pòt aver cap d’Academia, ni donc cap d’estandard. Òr, a sa fruita, se coneis l’albre. L’estandard, aquí l’avètz. Sonque m’es democratic çò que lo pòble fa, çò que lo pòble complís, sense intermediari, dirèctament de sas mans, de son voler. Gents del pòble occitan an volgut una Academia, e l’an complida. E foncciona. E ne fau òbra, incarnant la fruita d’aqueste trabalh. La ierarquia alla francese non vòl de nosautres ; o nos vòl mòrts, o nos vòl muts. Mas coma o podètz constatar, i a doas menas d’abséncia de ierarquia : i a lo caòs indisciplinat e fatidic ; e puèi i a l’òrdre espotanèu, pensat, desirat, liure, auto-organizat e bastidor, lo dels libertaris coma Albert Camus. M’esfòrci, amb totas mas imperfeccions, d’èsser d’aquesta segonda escòla, que del caòs, ne soi mai que las.

Franc Bardòu

Rodés, octobre de 2021